Wyrok
Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego siedziba w Łodzi
z dnia 26 września 2014 r.
II SAB/Łd 101/14
Teza
- Rzeczą organu jest tak zorganizować prowadzenie sprawy, by ograniczenia osobowe, czy kwestie finansowe, nie stanowiły przeszkody do rozpatrzenia sprawy w rozsądnym terminie.
- Termin, o którym mowa w art. 12 ust. 4b ustawy z dnia 10 kwietnia 2003 r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 687) ma charakter ściśle procesowy i stanowi uzupełnienie ogólnych regulacji Kodeksu postępowania administracyjnego dotyczących terminów załatwiania spraw. Może więc być on przedłużony według reguł określonych w art. 36 ust. 2 KPA i nie można go interpretować jako normy nakazującej wydanie decyzji o ustaleniu odszkodowania w tym terminie za wszelką cenę, kosztem naruszenia prawa.
- Legalis, www.nsa.gov.pl
- Ustawa o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych, Art. 12 ust. 4b
- Kodeks postępowania administracyjnego, Art. 35 § 1, Art. 37
Numer 1073311
Skład sądu
- Anna Stępień
- Arkadiusz Blewązka (przewodniczący)
- Czesława Nowak-Kolczyńska (sprawozdawca)
Sentencja
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Łodzi – Wydział II po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 26 września 2014 roku sprawy ze skargi L. H. na przewlekłość postępowania Wojewody (…) w przedmiocie ustalenia odszkodowania za nieruchomość przeznaczoną pod rozbudowę drogi 1. stwierdza, że przewlekłe prowadzenie postępowania miało miejsce bez rażącego naruszenia prawa; 2. umarza postępowanie w zakresie zobowiązania Wojewody (…) do wydania aktu; 3. zasądza od Wojewody (…) na rzecz skarżącego L. H. kwotę 100 (sto) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania.
Uzasadnienie
L. H. wniósł do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Łodzi skargę na przewlekłość postępowania Wojewody (…) w sprawie ustalenia odszkodowania za nieruchomość, położoną w obrębie (…) miasta B., powiecie (…), oznaczoną jako działka 309/2, o powierzchni 0,0293 ha przeznaczoną pod rozbudowę drogi wojewódzkiej nr 485, tj. ul. A w B. od km 32+750 do km 34+750.
Z akt sprawy wynika, że Wojewoda (…), decyzją z dnia (…), nr (…), na podstawie art. 11a ust. 1, art. 11f ust. 1, art. 11i ust. 1, art. 12 ust. 1-4, ust. 4c, ust. 4d, art. 17 ust. 1 i 3 oraz art. 23 ustawy z dnia 10 kwietnia 2003 r. szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych (Dz.U. z 2008 r. Nr 193, poz.1194 ze zm.), powoływanej dalej jako specustawa, udzielił Zarządowi Województwa (…) zezwolenia na realizację inwestycji drogowej polegającej na rozbudowie drogi wojewódzkiej nr 485, tj. ul. A w B. od km 32+750 do km 34+750. Decyzja ta obejmowała działkę 309/2.
W wyniku złożonego odwołania przez L. H., Minister Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej decyzją z dnia (…) orzekł reformatoryjnie w zakresie nadanego rygoru natychmiastowej wykonalności, w pozostałym zakresie utrzymując w mocy zaskarżoną decyzję.
W dniu 20 lipca 2012 r. Wojewoda wszczął z urzędu postępowanie w sprawie ustalenia na podstawie art. 12 ust. 4a i 4f specustawy, odszkodowania w tytułu nabycia przez jednostkę samorządu terytorialnego prawa własności działki nr 309/2 i zlecił wykonanie operatu szacunkowego.
Z uwagi na wniosek byłych właścicieli działki A. S.-H. i L. H. o przyznanie nieruchomości zamiennej Wojewoda odstąpił od wykonania operatu i podjął działania celem pozyskania od Gminy Miasta B. nieruchomości celem przyznania jej jako nieruchomości zamiennej. Wyznaczył termin załatwienia sprawy do 30 kwietnia 2013 r., a następnie do 30 sierpnia 2013 r.
W dniu 26 czerwca 2013 r. podpisano akt notarialny, mocą którego Wojewoda (…) nabył własność nieruchomości oznaczonej jako działka 91/11 o pow. 0,0195 ha.
Oświadczeniem z dnia 6 września 2013 r. A. S.-H. i L. H. wyrazili zgodę na przyznanie na ich rzecz działki 91/11 w ramach rozliczenia za działkę 309/2.
Postanowieniem z dnia (…) Wojewoda (…) powołał biegłego dla określenia wartości obu nieruchomości. Wyznaczył nowy termin załatwienia sprawy do dnia 31 grudnia 2013 r., a następnie przedłużył go do dnia 31 marca 2014 r. (zawiadomienia z dnia 21 października i 16 grudnia 2013 r.).
W dniu 27 grudnia 2013 r. skarżący wniósł na podstawie art. 37 KPA zażalenie na przewlekłe prowadzenie postępowania przez Wojewodę (…) w sprawie ustalenia odszkodowania za wywłaszczoną nieruchomość, zaś postanowieniem z dnia (…) Minister Infrastruktury i Rozwoju uznał zażalenie za nieuzasadnione.
Pismami z dnia 9 stycznia, 11 lutego i 6 maja 2014 r. oraz pocztą elektroniczną w dniu 23 lutego, 17 marca i 2 kwietnia 2014 r. Wojewoda wniósł uwagi do złożonego operatu. Termin załatwienia sprawy przedłużał kolejno do 30 kwietnia, 31 maja i 31 lipca 2014 r. informując stronę o przyczynach niedotrzymania terminu.
W dniu 18 czerwca 2014 r. Wojewoda zawiadomił strony o zgromadzeniu materiału dowodowego i możliwości zapoznania się z nim.
W dniu 9 czerwca 2014 r. L. H. skierował do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Łodzi skargę na przewlekłość postępowania.
W uzasadnieniu skargi wyjaśnił, że sprawa trwa od grudnia 2011 roku., zaś organ dopiero w dniu 30 sierpnia 2013 r. poinformował skarżącego o pozyskaniu na rzecz Województwa (…) nieruchomości zamiennej, tj. działki nr 91/11, o pow. 0,0195 ha. Zastrzeżenia budzi też, że od pozyskania tej nieruchomości nie zakończono sprawy decyzją. A kolejny etap postępowania dotyczący sporządzenia i weryfikacji operatu trwa od października 2013 roku. Operat szacunkowy wpłynął on do organu 15 listopada 2013 r. jednak dopiero po 3 miesiącach od otrzymania operatu organ wezwał rzeczoznawcę majątkowego do uwzględnienia w sporządzonej wycenie informacji zawartych w piśmie Dyrektora Zarządu Dróg Wojewódzkich w Ł. z dnia 3 lutego 2013 r. oraz adnotacji dot. długości siatki ogrodzenia. Od tego momentu skarżący otrzymywał jedynie od Wojewody czterokrotnie pismo przedłużające termin do załatwienia sprawy, ostatnie z dnia 22 maja 2014 r. ze wskazanym terminem jej załatwienia do dnia 31 lipca 2014 r. Powyższe, zdaniem skarżącego świadczy o przewlekłym prowadzeniu postępowania przez Wojewodę.
W odpowiedzi na skargę organ wniósł o jej oddalenie.
W uzasadnieniu Wojewoda (…) przytoczył cały przebieg postępowania. Odnosząc się szczegółowo do zarzutów skargi wskazał, że umowa darowizny działki numer 91/11 na rzecz Województwa (…) przesłana została do (…) Urzędu Wojewódzkiego w Ł. dopiero w dniu 21 sierpnia 2013 r. Po czym pismem z dnia 30 sierpnia 2013 r. wezwał A. S.-H. i L. H. do wskazania, czy wyrażają zgodę na przyznanie działki nr 91/11 jako nieruchomości zamiennej, a po jej uzyskaniu zlecił rzeczoznawcy majątkowemu wycenę nieruchomości. W dniu 15 listopada 2013 r. do organu wpłynął operat szacunkowy, sporządzony w dniu 10 listopada 2014 r., a podczas jego analizy organ uznał za niezbędne udzielenie przez rzeczoznawcę majątkowego dodatkowych wyjaśnień do przedmiotowej wyceny. W dniu 9 maja 2014 r. i uzupełniająco 20 maja 2014 r. do organu wpłynęła odpowiedź biegłego na zastrzeżenia oraz nowy operat szacunkowy. Niezwłocznie po jej weryfikacji i akceptacji, pismem z dnia 18 czerwca 2014 r. Wojewoda poinformował strony o sporządzonej wycenie i o zgromadzeniu całości materiału dowodowego pozwalającego na zakończenie niniejszego postępowania decyzją administracyjną.
Nawiązując do zarzutu L. H. nieotrzymania pisma Wojewody (…) z dnia 9 stycznia 2014 r. organ wyjaśnił iż powyższe wezwanie wystosowane w trakcie prowadzonej wewnętrznej weryfikacji operatu szacunkowego, skierowane było jedynie do rzeczoznawcy majątkowego i miało wewnętrzny charakter. Zarzucana pozorność działań organu oraz fakt, iż pismo Wojewody z dnia 11 lutego 2014 r. wzywające biegłego do uwzględnienia w wycenie informacji zawartych w piśmie Zarządu Województwa (…) z dnia 3 lutego 2014 r. zostało wysłane za późno wyjaśniono, iż pismo Wojewody z dnia 11 lutego 2014 r. zostało przekazane biegłemu wraz z wezwaniem do sporządzenia wyceny uwzględniającej zawarte w nim dane, niezwłocznie po uzyskaniu odpowiedzi Zarządu Województwa w zakresie stopnia zużycia naniesień budowlanych znajdujących się na działce nr 309/2.
Odnosząc się do zarzutu, że do przewlekłości postępowania doszło najpóźniej w grudniu 2013 r. bowiem już wtedy powinno dojść do weryfikacji operatu szacunkowego, a nie dopiero w lutym 2014 r. wyjaśniono, iż pierwsze pismo wzywające biegłego do udzielenia wyjaśnień w sprawie sporządzonej wyceny zostało wystosowane w dniu 9 stycznia 2014 r. Bowiem, w dniu 16 października 2013 r. rzeczoznawca majątkowy okazał zwolnienie lekarskie stwierdzające niezdolność do pracy w dniach od 10 października 2013 r. do 8 listopada 2013 r., a następnie biegły przedłożył kolejne zwolnienia lekarskie obejmujące okres od dnia 9 listopada 2013 r. do dnia 8 grudnia 2013 r. oraz od dnia 9 grudnia 2013 r. do dnia 7 stycznia 2014 r. W związku z przedłużającą się niedyspozycją biegłego w dniu 17 grudnia 2013 r. odbyło się z nim spotkanie podczas, którego zobowiązany został on do udzielania odpowiedzi na uwagi składane do operatów szacunkowych w terminie wyznaczonym przez organ.
Dodatkowo organ podniósł, że od początku 2014 roku wydał około 593 decyzji administracyjnych, a obecnie w Oddziale ds. Dróg Publicznych Wydziału Gospodarki Nieruchomościami i Geodezji (…) Urzędu Wojewódzkiego w Ł. prowadzonych jest około 2232 postępowań, tj. średnio 140 postępowań przypadających na jednego pracownika oddziału. W latach 2012 i 2013 Wojewoda wydał odpowiednio 1693 i 1497 decyzji administracyjnych kończących postępowania z zakresu ustalenia odszkodowania za nieruchomości przejęte pod budowę i rozbudowę dróg publicznych. Wyjaśniono też, że w 2012 roku toczyło się około 4039 postępowań w sprawie ustalenia odszkodowania, zaś w 2013 roku prowadzonych było około 3017 takich spraw. Zatem na jednego pracownika w miesiącu przypadało w 2012 roku około 250-260 spraw, zaś w 2013 roku około 160 postępowań.
Pismem z dnia 12 sierpnia 2014 r. skarżący poinformował, iż w dniu 31 lipca 2014 r. otrzymał nieostateczną decyzję Wojewody (…) załatwiającą sprawę. Jednak podtrzymał swoją skargę, wnosząc o jej merytoryczne rozpoznanie.
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Łodzi zważył, co następuje:
Skarga zasługuje na uwzględnienie.
Sądy administracyjne sprawują wymiar sprawiedliwości, m.in. poprzez kontrolę działalności administracji publicznej. Kontrola ta sprawowana jest pod względem zgodności z prawem, jeżeli ustawy nie stanowią inaczej i obejmuje m.in. orzekanie w sprawach skarg na przewlekłe prowadzenie postępowania (art. 1 § 1 i 2 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. – Prawo o ustroju sądów administracyjnych – Dz.U. Nr 153, poz. 1269 ze zm. i art. 3 § 2 pkt 8 w związku z pkt 1 – 4 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi – Dz.U. z 2012 r. poz. 270 ze zm., powoływanej dalej jako PostAdmU).
Stosownie do treści art. 52 § 1 i 2 PostAdmU skargę można wnieść po wyczerpaniu środków zaskarżenia, jeżeli służyły one skarżącemu w postępowaniu przed organem właściwym w sprawie. Przez wyczerpanie środków zaskarżenia należy rozumieć sytuację, w której stronie nie przysługuje żaden środek zaskarżenia, taki jak zażalenie, odwołanie lub wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy, przewidziany w ustawie. W przypadku skarg na bezczynność lub przewlekłe prowadzenie postępowania przez organy administracji publicznej takim środkiem jest zażalenie w trybie art. 37 § 2 KPA.
W przedmiotowej sprawie pismem z dnia 27 lutego 2013 r. skarżący złożył zażalenie na przewlekłość Wojewody (…) do Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej, a tym samym wyczerpał tryb przewidziany w art. 37 KPA, co skutkuje dopuszczalnością rozpoznawanej skargi. W tym miejscu należy zwrócić uwagę, że niezałatwienie, czy sposób załatwienia wskazanego zażalenia pozostaje bez wpływu na ocenę zasadności skargi, gdyż ma ono jedynie znaczenie formalne (zob. np. wyrok NSA z dnia 7 lutego 2012 r., II OSK 2259/10 oraz wyrok WSA w Łodzi z dnia 7 marca 2012 r., II SAB/ŁD 2/12).
Tak więc treść postanowienia Ministra Infrastruktury i Rozwoju z dnia (…) wydanego w odpowiedzi na zażalenia złożone przez skarżącego w trybie art. 37 KPA nie wpływa na możliwość merytorycznego odniesienia się przez sąd do skargi na przewlekłość postępowania Wojewody.
Wyjaśnić trzeba, że przepisy prawa nie definiują wprost, na czym polega przewlekłe prowadzenie postępowania, o którym mowa w art. 3 § 2 pkt 8 PostAdmU, jednak niewątpliwie pojęcie to ma inny zakres znaczeniowy niż bezczynność organu. W orzecznictwie wypracowano stanowisko, iż przewlekłość w prowadzeniu postępowania ma miejsce wówczas, gdy organ nie załatwia sprawy w terminie, nie pozostając jednocześnie w bezczynności, ale podejmowane przez ten organ czynności procesowe nie realizują zasady szybkości i prostoty postępowania, wynikającej z treści art. 12 KPA, względnie mają charakter czynności pozornych, mało istotnych dla merytorycznego załatwienia sprawy. Inaczej mówiąc, przewlekłe prowadzenie postępowania administracyjnego przez organ będzie miało miejsce wówczas, gdy będzie mu można skutecznie przedstawić zarzut niedochowania należytej staranności w takim zorganizowaniu postępowania administracyjnego, by zakończyło się ono w rozsądnym terminie. Przez pojęcie przewlekłego prowadzenia postępowania należy także rozumieć sytuację prowadzenia postępowania w sposób nieefektywny, poprzez wykonywanie czynności w dużym odstępie czasu, ewentualnie mnożenie przez organ czynności dowodowych ponad potrzebę wynikającą z istoty sprawy, a zwłoka w rozpoznaniu nie znajduje uzasadnienia w obiektywnych okolicznościach sprawy (zob. np. wyroki NSA z dnia 26 października 2012 r., II OSK 1956/12 oraz z dnia 5 lipca 2012 r., II OSK 1031/12).
Zgodnie z art. 12 § 1 KPA organy administracji publicznej powinny działać w sprawie wnikliwie i szybko, posługując się możliwie najprostszymi środkami prowadzącymi do jej załatwienia. Z kolei w myśl art. 35 § 1 KPA organy administracji publicznej obowiązane są załatwiać sprawy bez zbędnej zwłoki. Załatwienie sprawy wymagającej postępowania wyjaśniającego powinno nastąpić – stosownie do art. 35 § 3 KPA – nie później niż w ciągu miesiąca, a sprawy szczególnie skomplikowanej – nie później niż w ciągu dwóch miesięcy od dnia wszczęcia postępowania. Jednocześnie. Zgodnie z art. 35 § 4 KPA przepisy szczególne mogą określać inne terminy niż określone w § 3 tego przepisu.
W niniejszej sprawie zastosowanie, w przedmiocie terminów, mają przepisy ustawy z dnia 10 kwietnia 2003 r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych, które – w stosunku do przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego – mają charakter szczególny. Stosownie do treści art. 12 ust. 4b tej ustawy – organ, który wydał decyzję o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej, wydaje decyzję ustalającą wysokość odszkodowania w terminie 30 dni od dnia, w którym decyzja o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej stała się ostateczna.
W przedmiotowej sprawie okolicznością poza sporem jest, że decyzja zezwalająca na realizację inwestycji drogowej stała się ostateczna w dniu wydania decyzji z dnia (…) przez Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej. W związku z czym 30-dniowy termin do wydania decyzji ustalającej wysokość odszkodowania zaczął biec od 22 maja 2012 r., a decyzja w sprawie została wydana dopiero w (…), jak podał skarżący.
W tym miejscu należy wyjaśnić, że termin, o którym mowa w art. 12 ust. 4b specustawy, ma charakter ściśle procesowy i stanowi uzupełnienie ogólnych regulacji Kodeksu postępowania administracyjnego dotyczących terminów załatwiania spraw. Może więc być on przedłużony według reguł określonych w art. 36 ust. 2 KPA i nie można go interpretować jako normy nakazującej wydanie decyzji o ustaleniu odszkodowania w tym terminie za wszelką cenę, kosztem naruszenia prawa. Zwłaszcza, iż sama specustawa w art. 12 ust. 5 odsyła do regulacji zawartych w ustawie o gospodarce nieruchomościami, w tym do art. 130 ust. 2, który dotyczy powierzenia rzeczoznawcy majątkowemu sporządzenia opinii określającej wartość nieruchomości.
Niewątpliwie więc można przyjąć, że stosowanie przez organ przepisów ustaw niespójnych i nie do końca zsynchronizowanych w przedmiocie terminów w nich określonych powoduje, że organ nie zawsze może sprostać wymogom zawartych w art. 12 ust. 4b specustawy. Powyższa ocena nie może jednak skutkować podzieleniem przez sąd stanowiska zaprezentowanego przez organ w odpowiedzi na skargę. Biorąc bowiem pod uwagę dodatkowe okoliczności w niej podniesione, dotyczące wielości prowadzonych spraw, konieczności uzupełniania opinii rzeczoznawcy i korzystania przez biegłego ze zwolnienia lekarskiego, to stwierdzić należy, że analiza akt administracyjnych i podejmowanych czynności w sprawie wskazuje, że doszło do przewlekłego prowadzenia postępowania przez Wojewodę. Sam fakt skomplikowanego charakteru sprawy, czy konieczność przeprowadzenia czasochłonnego postępowania administracyjnego, jak też konieczność sporządzenia opinii przez rzeczoznawcę majątkowego oraz zmiany tej opinii, nie zwalnia organu administracji z obowiązku stosowania obowiązujących przepisów prawa co do terminowości ich załatwiania, a informowanie strony w trybie art. 36 KPA nie zmienia oceny co do uznania przewlekłości. Wprawdzie pewnego czasu wymagała konieczność pozyskania w formie darowizny na rzecz Województwa (…) nieruchomości będącej własnością Gminy Miasta B. celem przyznania jej jako nieruchomości zamiennej, jednakże owa okoliczność nie może mieć znaczącego wpływu na ocenę niniejszej sprawy, bowiem stosowna umowa darowizny przesłana została, jak wskazał organ, w dniu 21 sierpnia 2013 r., a decyzję wydano prawie za rok od tego czasu.
Dodatkowo należy stwierdzić, iż rzeczą organu jest tak zorganizować prowadzenie sprawy, by ograniczenia osobowe, czy kwestie finansowe, nie stanowiły przeszkody do rozpatrzenia sprawy w rozsądnym terminie. W sytuacji, gdy wiadomo, że postępowanie wymaga podejmowania wielorakich, a przy tym czasochłonnych czynności (pozyskanie nieruchomości zamiennej oraz uzyskanie opinii biegłego, jej analiza i uzupełnienie), nieposiadanie przez organ odpowiedniej obsady personalnej załatwiającej sprawy, nie mogą stanowić obiektywnej przeszkody do merytorycznego rozpoznania sprawy, narażając osoby, którym zabrano pod inwestycję nieruchomości, na wyczekiwanie by uzyskać stosowne odszkodowanie z tego tytułu (zob. np. wyrok NSA z dnia 9 lutego 2012 r., II OSK 2453/11 i wyrok WSA w Łodzi z dnia 9 października 2012 r., II SAB/Łd 108/12).
Tak więc, mimo poglądu, że przepisu art. 12 ust. 4b specustawy drogowej nie można interpretować jako normy nakazującej wydanie decyzji o ustaleniu odszkodowania we wskazanym 30-dniowym terminie od dnia, w którym decyzja o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej stała się ostateczna, za wszelką cenę, to jednak okoliczności podniesione wyżej świadczą, że organ prowadził postępowanie w sposób przewlekły. Obowiązkiem sądu było również orzeczenie, czy przewlekle prowadzenie postępowania miało miejsce z rażącym naruszeniem prawa (art. 149 § 1 zdanie ostatnie PostAdmU). Sąd oceniając, w tych konkretnych okolicznościach sprawy, przekroczenie przez organ terminu do załatwienia sprawy i przewlekle prowadzenie postępowania nie stwierdził, by miało charakter rażący. Zakres podjętych przez organ działań i wielość przeprowadzonych czynności, które bezpośrednio zmierzały do załatwienia sprawy oraz fakt, iż organ załatwił już sprawę wydając decyzję, przesądził o stwierdzeniu, iż przewlekłość organu w prowadzeniu postępowania nie miała miejsca z rażącym naruszeniem prawa. Skutkuje to wydaniem przez sąd rozstrzygnięcia na podstawie art. 149 § 1 PostAdmU, o czym orzeczono w pkt 1 wyroku. W związku z tym odstąpiono również od wymierzenia organowi grzywny, na podstawie art. 149 § 2 PostAdmU. Oceniając skargę na przewlekłość na moment jej wniesienia, sąd zobowiązany był uwzględnić również wszelkie okoliczności zaistniałe od tego zdarzenia prawnego do chwili orzekania. Wydanie przez organ decyzji w sprawie powoduje, iż w zakresie zobowiązania organu do załatwienia sprawy sprawa jest bezprzedmiotowa i podlega umorzeniu, o czym postanowiono jak w punkcie 2 wyroku, stosownie do przepisu art. 161 § 1 pkt 3 PostAdmU. O kosztach postępowania orzeczono na podstawie art. 200 i 205 § 1 PostAdmU.