Czy możliwe jest uchylenie się od skutków prawnych niezłożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku w ustawowym terminie?
Tytułem wstępu należy wskazać, że przepisy ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 2022 r. poz. 1360) – dalej: „k.c.”, wprost określają nam terminy, których zobowiązani jesteśmy przestrzegać. Nie jest inaczej w przypadku złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku. Zgodnie z art. 1015 § 1 k.c. – oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. Czy zatem po przekroczeniu powyższego terminu, możliwe jest uchylenie się od skutków braku złożenia przedmiotowego oświadczenia? Tak, jednakże tylko w przypadkach wprost określonych w przepisach k.c.
Kiedy możliwe jest uchylenie się skutków prawnych niezłożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku?
Wyjaśnić należy, że są dwie okoliczności, które umożliwiają skuteczne uchylenie się od skutków prawnych niezłożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku w ustawowym terminie 6 miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swojego powołania. Są to błąd lub groźba – pojęcia, które są wprost zdefiniowane w przepisach k.c.
Czym jest błąd w rozumieniu przepisów k.c.?
W tym miejscu zasadnym jest przywołać niezwykle trafne stanowisko zaprezentowane przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 9 marca 2022 r. (sygn. akt: II CSKP 103/22): „Zawarta w art. 84 k.c. definicja błędu jako wady oświadczenia woli odwołuje się do jego potocznego rozumienia. Polega on na mylnym wyobrażeniu o otaczającej rzeczywistości w zakresie prawdziwego stanu rzeczy lub braku takiego wyobrażenia, zatem zachodzi wówczas, gdy istnieje niezgodność między rzeczywistością a jej odbiciem w świadomości podmiotu. Brak błędu, jeżeli składający oświadczenie znał otaczającą go rzeczywistość i rozumiał okoliczności, ale wyciągnął z nich niewłaściwe wnioski i podjął niesłuszną czy też niekorzystną dla siebie decyzję. Błąd polega bowiem na nieprawidłowości widzenia, a nie na nieumiejętności przewidywania i wnioskowania, nie odnosi się do sfery motywacyjnej oraz musi dotyczyć stanu istniejącego w momencie zawierania umowy, nie zaś okoliczności, które nastąpiły w toku wykonywania umowy, doprowadzając stronę do przekonania, że decyzja o jej zawarciu była błędna. Okoliczności związane z wykonaniem zobowiązania nie mieszczą się w pojęciu błędu, o którym mowa w art. 84 k.c.”.
Czym jest groźba w rozumieniu przepisów k.c.?
Zgodnie z art. 87 k.c. – kto złożył oświadczenie woli pod wpływem bezprawnej groźby drugiej strony lub osoby trzeciej, ten może uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia, jeżeli z okoliczności wynika, że mógł się obawiać, iż jemu samemu lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste lub majątkowe.
Przesłanki uchylenia się od skutków prawnych niezłożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku?
Należy wyjaśnić, że jeżeli oświadczenie o odrzuceniu spadku zostało złożone pod wpływem błędu lub groźby, stosuje się przepisy o wadach oświadczenia woli z następującymi zmianami:
- uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia powinno nastąpić przed sądem;
- spadkobierca powinien jednocześnie oświadczyć, czy i jak spadek przyjmuje, czy też go odrzuca.
Powyższe wynika wprost z regulacji art. 1019 § 1 k.c. Należy podkreślić, iż jest to procedura, którą przeprowadza się przed sądem, która dodatkowo jest przez ten sąd zatwierdzana o czym w dalszej części wpisu. Spadkobierca, który pod wpływem błędu lub groźby nie złożył żadnego oświadczenia w terminie, może w powyższy sposób uchylić się od skutków prawnych niezachowania terminu. Wyjaśnić należy również, że uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku wymaga zatwierdzenia przez sąd – tak art. 1019 § 3 k.c.
Korzyści wynikające z zastosowania procedury wynikające z art. 1019 § 1 k.c.
Oczywistym jest, że w przypadku wystąpienia groźby lub błędu, skorzystanie z wyżej opisywanej procedury jest niezwykle korzystne z punktu widzenia osoby zainteresowanej, która nie mogła dopełnić obowiązku w ustawowym terminie. W dużym uproszczeniu oznacza to skuteczne uchylenie się od skutków prawnych niezachowania ustawowego terminu, zatem możliwość podjęcia skutecznym kroków do ochrony swoich interesów majątkowych. Istotnym w takim przypadku jest należyte przygotowanie się do przedmiotowej sprawy oraz wybór odpowiedniego pełnomocnika procesowego.
Podstawa prawna: orzecznictwo przywołane w treści zagadnienia oraz art. 1019 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 2022 r. poz. 1360).