Zachowek – wprowadzenie do zagadnienia.
Dzisiejsza publikacja dotyczyć będzie zagadnień związanych z zachowkiem. Tytułem wstępu wyjaśnić należy, że przez zachowek rozumiemy prawo najbliższych osób do otrzymania konkretnej kwoty pieniężnej, gdy najbliższa osoba została pominięta w testamencie lub gdy spadkodawca rozdysponował swój majątek przed śmiercią. Poniższe rozważania oparte zostały na regulacjach wynikających z przepisów ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 2022 r. poz. 1360) – dalej „k.c.”.
Przedawnienie roszczeń związanych z dochodzeniem praw z zachowku.
Przedawnienie roszczeń z tytułu zachowku stanowi jeden z podstawowych elementów, na które należy zwrócić uwagę podczas analizy konkretnej sprawy spadkowej. Zgodnie z obowiązującymi przepisami k.c. – roszczenia uprawnionego z tytułu zachowku oraz roszczenia spadkobierców o zmniejszenie zapisów zwykłych i poleceń przedawniają się z upływem pięciu lat od dnia ogłoszenia testamentu (otwarcie i ogłoszenie testamentu – faktyczne zapoznanie się z treścią testamentu przed sądem lub notariuszem). Natomiast roszczenia przeciwko osobie obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanych od spadkodawcy zapisu windykacyjnego lub darowizny przedawniają również z upływem pięciu lat, jednakże liczonych od dnia otwarcia spadku (zdarzenie prawne – śmierć spadkodawcy).
Spadkodawca rozdał swój majątek za życia w formie darowizn, powodując tym samym, że jego majątek nie posiada już aktywów. Czy w takiej sytuacji można dochodzić zachowku?
Okoliczność, w której spadkodawca za życia rozdał swój cały majątek, nie pozostawiając w nim żadnych aktywów w momencie swojej śmierci, występuje stosunkowo często, dlatego też warto jest zwrócić uwagę na przysługujące najbliższym prawa. Najbliższe osoby mogą dochodzić od obdarowanych taką darowizną w ramach tzw. „uzupełnienia zachowku” tj. świadczenia pieniężnego. Ważnym jest, aby darowizna została dokonana w czasie nie dłuższym niż dziesięć lat licząc wstecz od chwili śmierci spadkodawcy. Okres 10 lat nie dotyczy darowizn wykonanych na rzecz spadkobierców ustawowych Spadkodawcy. Wyjaśnić należy, że zgodnie z wolą ustawodawcy przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych (zgodnie z orzecznictwem należy wskazać, że „dla zakwalifikowania darowizny jako drobnej istotne znaczenie ma wartość jej przedmiotu, a nie sytuacja majątkowa spadkodawcy. Z reguły zwyczajowe darowizny związane są z różnorodnymi uroczystościami rodzinnymi (imieniny, urodziny, wesela itp.), natomiast jeśli mają charakter wyposażenia dzieci w związku z usamodzielnieniem się, czy też służą do regulacji spraw majątkowych, to nie mogą być oceniane jako drobne.” – tak wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 8 lipca 2015 r. sygn. akt: V ACa 126/15) , ani dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku.
Podsumowanie
Podsumowując należy wskazać, że dochodzenie roszczeń z tytułu zachowku przez osoby najbliższe jest możliwe nawet w sytuacji, gdy w momencie otwarcia spadku, brak jest aktywów majątkowych, które wcześniej zostały przekazane w formie darowizny.
Podstawa prawna: art. 649 k.c., art. 994 k.c.